Treść

Święta Barbara, Męczennica, zmarła ok. 305r.

     Święta Barbara żyła na przełomie III/IV wieku. Według przekazów była córką bogatego kupca z Nikomedii, czyli dzisiejszego Izmit w Turcji. Podziwiano ją za urodę, inteligencję a także za erudycję. Jej ojciec Dioskur był gorliwym wyznawcą religii pogańskiej, był wysokim urzędnikiem państwowym, być może także oficerem rzymskim o wysokim statusie społecznym i materialnym. Święta Barbara dorastała więc w dobrobycie i dostatku.

     Pewnego razu Barbara udała się wraz z rodzicami do świątyni. Pomyślała wtedy, że posągi którym cześć oddawał jej ojciec nie są prawdziwymi bogami, że ponad nimi musi istnieć ktoś, kto jest stwórcą człowieka i ziemi, że on właśnie jest prawdziwym Bogiem. W tym czasie duży rozgłos w Nikomedii zyskał Orygenes, filozof i teolog wczesnochrześcijański. Sława Orygenesa przemówiły do Barbary. Ojciec nie pozwolił na spotkanie z Orygenesem, ale pozwolił na napisanie do niego listu. W odpowiedzi Orygenes przysłał jednego ze swoich uczniów, który przybył do domu Barbary z Aleksandrii. Uczeń Orygenesa nazwiskiem Valentiusz - nauczyciel retoryki, sztuki, muzyki i filozofii opowiadał jej o narodzeniu, życiu, śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Ofiarował jej również Pismo Święte. W owym czasie chrześcijanie byli ofiarami szczególnie okrutnych prześladowań ze strony Rzymu, musieli więc ukrywać swoją wiarę. Po pewnym czasie Barbara przyjęła chrzest i złożyła śluby czystości. Jej ojciec Dioskur był wrogiem chrześcijaństwa, postanowił więc złamać córkę i wydać ją za mąż. Przed wyjazdem w kolejną podróż rozkazał wybudować wieżę z dwoma oknami w której zamierzał ją uwięzić, aby nie spotykała się z wyznawcami Chrystusa. Po powrocie zauważył, że wieża ma trzy okna. Jak się okazało, Barbara poleciła wykuć trzecie okno. Wyjaśniła ojcu, że trzy okna stanowią symbol Trójcy Świętej. Rozgniewany Dioskur wyjął miecz, aby ją zabić, ale jej modlitwa sprawiła, że w cudowny sposób została przeniesiona do górskiego wąwozu, gdzie dwóch pasterzy pasło owce. Ojciec wyruszył za nią w pościg, a jeden z pasterzy wskazał mu miejsce jej pobytu. Zdrajca za karę został zamieniony w kamień, a jego stado - w chmarę szarańczy. Ojciec złapał córkę i zawlókł przed oblicze Marcjanusa, prefekta prowincji i nieubłaganego prześladowcę chrześcijan. Prefekt postawił Barbarę przed trybunałem sędziów, by wyrzekła się wiary.  Nieugięta postawa Barbary przed trybunałem sprawiła, że prefekt rozkazał Barbarę obnażyć z szat i ubiczować, ale chłosta wydała się Barbarze muskaniem pawich piór. Nocą jej cela wypełniła się nieziemskim światłem i ukazał się jej Chrystus, który rzekł „Odwagi moja córko, odwagi. Niebo i ziemia radują się z twego męczeństwa. Aniołowie oddają się wielkiej radości. Nie obawiaj się gróźb tyrana, albowiem ja uleczę twe rany”.

     Na potwierdzenie słów Chrystusa obrażenia na ciele Barbary odniesione podczas biczowania zniknęły. Kiedy Prefekt zobaczył, że na ciele Barbary nie ma śladu ran, kazał ogniem pochodni palić jej ciało. Rozkazał również obciąć jej obie piersi i biczować i nagą oprowadzić po mieście. Wtedy to anioł otoczył męczennicę białą zasłoną, aby poganie nie urągali jej. Gdy prefekt to zauważył, nakazał uciąć jej głowę. Rozgniewany ojciec zabrał Barbarę na wierzchołek pobliskiej góry i tam własnoręcznie ściął ją mieczem. Zbrodniczego ojca spotkała kara, kiedy schodził z góry został rażony piorunem, a jego ciało spłonęło w ogniu. Barbara pochowana została jako chrześcijanka.
    
     Istnieją różne wersje tej legendy: greckie, łacińskie, syryjskie, ormiańskie, koptyjskie i inne. Różnie jest umiejscowione męczeństwo Barbary: w Antiochii,  Nikomedii, Heliopolis a także w Toskanii i Rzymie. Żywot św. Barbary pozwala lepiej zrozumieć, jak wielką wartość ma wolność, którą chrześcijanie otrzymali od Stwórcy.
Kult Św. Barbary szybko rozszerzył się najpierw na Wschodzie, a następnie na Zachodzie. W średniowieczu zaliczono ją do grona czternastu świętych wspomożycieli, czyli tych których wstawiennictwo pomaga wiernym w trudnych sytuacjach życiowych, zwłaszcza w chorobach. Większość, podobnie jak Barbara żyła na przełomie III i IV wieku, czyli w czasach krwawych prześladowań chrześcijan za panowania cesarza Dioklecjana.
Spisane żywoty Świętej Barbary ukazały się w języku greckim, syryjskim, koptyjskim, ormiańskim, chaldejskim, a w średniowieczu we wszystkich językach europejskich.
W VI wieku cesarz Justynian sprowadził relikwie św. Barbary do Konstantynopola, a następnie znalazły się w Wenecji w bazylice św. Marka skąd trafiły do kościoła św. Jana Ewangelisty znajdującego się na małej wyspie usytuowanej na północnym krańcu laguny weneckiej.
W wielu krajach, również w Polsce kult św. Barbary był zawsze żywy. Pod datą 4 grudnia święta jest wspomniana w „Modlitewniku Gertrudy”, córki Mieszka II. W 1262r. w Bożygniewie koło Środy Śląskiej zbudowano pierwszy kościół pod jej wezwaniem. 
W związku z kultem św. Barbary powstało także wiele ludowych obyczajów. W krajach niemieckojęzycznych gałązki drzew owocowych ścięte 4 grudnia wkłada się do wazonów, aby zakwitły na Boże Narodzenie.
Kult św. Barbary był związany z trudnymi i niebezpiecznymi zawodami. W Europie i w Polsce św. Barbarę szczególnie czcili górnicy, przykładem jest rozwijający się od XIII wieku kult świętej na Śląsku, w Saksonii, Czechach, południowym Tyrolu, a od XIX wieku w Zagłębiu Ruhry. Legenda mówi, że św. Barbara uciekając przed ojcem znalazła schronienie w skale, która nagle się otworzyła. Do niebezpiecznych zawodów zaliczano także prace związane z wodą. Wizerunki św. Barbary umieszczano także na łodziach. Święta jest także patronką dobrej śmierci i chroni od śmierci nagłej. To przekonanie nalazło swoje odzwierciedlenie w przysłowiu „Święta Barbara, która umacnia: kto bowiem służy Tobie, nigdy nie odejdzie bez sakramentów”. Przekonał się o tym św. Stanisław Kostka, gdy w Wiedniu leżał ciężko chory w domu protestanta Kimberkera. Wzywał wówczas św. Barbarę, dzięki interwencji której, mógł przyjąć upragnione sakramenty. Szczególną czcią darzył św. Barbarę papież św. Grzegorz I Wielki (+ 604).
Święta Barbara jest szczególnie czczona we Flandrii, Nadrenii, Austrii, Czechach, na Pomorzu i Śląsku, jest patronką Achidiecezji Katowickiej, Edessy i Kairu.

     Jako patronkę dobrej śmierci czcili św. Barbarę przede wszystkim ci, którzy na śmierć nagłą a niespodziewaną są najwięcej narażeni, jak: górnicy, hutnicy, marynarze, rybacy, żołnierze, kamieniarze, więźniowie itp. Polecali się jej wszyscy, którzy chcieli sobie uprosić u Pana Boga śmierć szczęśliwą.

     Barbara - imię to wywodzi się z języka greckiego. Przymiotnik grecki „barbaros” oznacza kogoś, kto nie mówi po grecku. Od Greków przejęli to słowo Rzymianie. Rzeczownik „barbaros” oznaczał cudzoziemca. Spotyka się też łacińską formą „Barbarus” (męska) i „Barbara” (żeńska). W Polsce imię Barbara pojawia się w źródłach w połowie XIV w. Znana jest forma „Barbora”, która stała u podstawy popularnej na Śląsku „Barbórki”, później „Barbórki”. Od 1445 roku znana jest spieszczona forma „Barbarka”, na początku XVI w. występuje „Basia”. 

(Źródło: Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, Kraków)

Ikonografia najczęściej przestawia św. Barbarę w stroju królowej w koronie dla podkreślenia jej szlachetnego pochodzenia. W ręku trzyma palmę męczeństwa, zwycięstwa lub kielich z Najświętszym Sakramentem. Przy niej lub obok niej widnieje wieża, w której święta miała być więziona przez ojca. Wieża ma trzy okienka, które św. Barbarze przypominać miały podstawową prawdę wiary katolickiej o Trójcy Przenajświętszej. Często w ręku świętej znajduje się miecz. Atrybuty: anioł z gałązką palmową, dwa miecze u jej stóp, gałązka palmowa, kielich, księga, lew u stóp, miecz, monstrancja, pawie lub strusie pióro, wieża.

Wizerunki św. Barbary uwiecznili artyści tej miary, co: Raffael, Matteo di Giovanni, Lorenzo Lotto, GuidoccioCozzarelli, Boticelli, Gian Battista Moroni. Cosimo Coselli, Łukasz Cranach Starszy, Dűrer, Memling, Holbein itd.

Modlitwa do św. Barbary

Święta Barbaro, patronko nasza, weź nas w opiekę. Panno mężna uproś nam stałą wiarę, abyśmy podobnie jak ty mogli świadczyć przed ludźmi o Bogu. Czuwaj szczególnie nad tymi, którzy pracują w górnictwie i wyproś błogosławieństwo Pana dla ich ciężkiej pracy oraz ich rodzin. Chroń od wypadku wszystkich górników i tych, którzy codziennie narażeni są w pracy na niebezpieczeństwo. W ostatniej zaś godzinie naszego ziemskiego życia wybłagaj nam święta Barbaro łaskę zjednoczenia z Chrystusem, abyśmy z Nim mogli przejść do życia wiecznego. Amen

Modlitwa codzienna do św. Barbary

Święta Barbaro, która dla wiary w Chrystusa przyjęłaś prześladowania i wzgardę świata, a miłość do Niego ukoronowałaś męczeństwem, poprowadź nas drogą ufnego ofiarowania się Panu i wierności w codziennym szukaniu Jego woli. Naucz nas życia w czystości serca i wyproś siłę ducha dającą wolność od wszelkich pożądań i uzależnień. W trudnych chwilach cierpień, pokaż, jak jednoczyć się z Ukrzyżowanym, aby czerpać Jego siłę. Święta Wspomożycielko, otaczaj nas opieką w niebezpiecznej pracy, chroń przed żywiołami i nie dopuść, abyśmy umarli bez sakramentów świętych.
Przez Chrystusa Pana naszego. Amen.

Modlitwa do św. Barbary

Święta Barbaro, panno i męczennico, która tak bardzo ukochałaś niewinne życie, racz nam wyjednać u Oblubieńca Twego, Jezusa Chrystusa, czystość duszy i ciała.

Patronko konających, serdecznie cię prosimy, uproś nam w godzinę śmierci naszej doskonały żal za grzechy i głęboką ufność w miłosierdzie Boże. Niech bez pojednania się z Bogiem nie schodzimy z tego świata, ale rozgrzeszeni i pokrzepieni Ciałem i Krwią Jezusa Chrystusa otrzymamy ojcowskie przebaczenie i wiekuiste życie wśród Świętych w niebie. Amen.

Barbaro błogosławiona...

Barbaro błogosławiona,
Męczennico uwielbiona,
Niech, którzy cię pozdrawiają,
Łaskę Bożą przez cię mają.
Barbaro, kwiecie czystości,
Śliczna nad miesiąc w jasności.
Wszelkiej zmazy niewiadoma,
Łaską Boską utwierdzona.
Wejrzyj, Panno, któraś w niebie,
Na nas, którzy zdobią ciebie
Różańca co dzień koroną.
Bądź nam przed Bogiem obroną.
Barbaro, kwiecie czystości,
Śliczna nad miesiąc w jasności.
Wszelkiej zmazy niewiadoma,
Łaską Boską utwierdzona.
Którzy ci wiernie służymy,
Niech na wieki nie zginiemy.
Uproś pokutę prawdziwą,
Miłość, ufność, wiarę żywą.
Barbaro, kwiecie czystości,
Śliczna nad miesiąc w jasności.
Wszelkiej zmazy niewiadoma,
Łaską Boską utwierdzona.

Modlitwa górników

Boże! Gdzie nigdy słońce Twe nie świeci, Tam się spuszczamy w głąb ziemi; Na niej zostają nasze żony, dzieci - Jak ojciec czuwa nad nami. Przyjmij łzę skruchy, przyjmij łzę pokuty, Odpuść, ach odpuść nam. Boże! Idziem, gdzie każda głębia, jar wykuty Strasznym nam grobem być może. Otul nas, Panie, skrzydłem Twojej pieczy; Ukój ziemską bojaźń, troski; Na pracęś skazał cały naród człowieczy: Spełniamy wyrok Twój Boski. O! wlej w nas miłość, wlej nam ducha zgody, Chęć wsparcia w każdej potrzebie, Idziem na wspólne losy i przygody - Bądźmyż i braćmi dla siebie. Daj, by ten kruszec, któryś łask Twych cudem W wnętrznościach ziemi tej złożył, Naszym poczciwym wydobyty trudem - Wdzięczność Ci świata pomnożył. O! czuwaj. Panie, czuwaj nad wszystkimi, Wlej dobroć w serca zwierzchników, Błogosław znojom oracza na ziemi, Pod ziemią pracy górników!

Na Barbórkę

Patronko górników, męczennico święta, dzisiaj modlitwą hołd składamy Ci. O tych, co proszą o pomoc, pamiętaj, Święta Barbaro dopomóż im. Dopomóż tym, co odeszli w ciemność, co już na szychcie w niebie są dziś. Ochraniaj tych, co fedrują pod ziemią, z czarnej głębiny pozwól im wyjść. Spraw by ich niebo nie było tak czarne, niech światło nadziei im świeci. Spraw by ich życie nie było ofiarne, Niech zawsze wracają do dzieci. Dziś święto górników, tradycja stara, Niech święta Barbara ich chroni. Zza czarnej chmury święta Barbara, Szczęść Boże mówi i czarne łzy roni.

Każdy górnik ciebie zna...

Każdy górnik ciebie zna,
Patronko Barbaro,
Bo opiekę w tobie ma.
Więc cię prosi z wiarą:
Wspieraj mnie, ochroń mnie,
Wiary pomoc podaj,
Bym przez wszystkie noce, dnie
Chwalił Pana Boga.
Strzeż mej pracy w zwykłe dnie,
Trud mnie nie przestrasza.
Lecz niedziela, każdy wie,
Jest Boża i nasza.
Wspieraj mnie, ochroń mnie,
Wiary pomoc podaj,
Bym przez wszystkie noce, dnie
Chwalił Pana Boga.
Rodzin naszych dobra strzeż,
Zgody i miłości.
Dzieci w swą opiekę bierz,
Uchroń je od złości.
Wspieraj mnie, ochroń mnie,
Wiary pomoc podaj,
Bym przez wszystkie noce, dnie
Chwalił Pana Boga.
A gdy przyjdzie życia kres,
O, Barbaro święta,
Pomóż z Bogiem spotkać się
W chwale niepojętej.
Wspieraj mnie, ochroń mnie,
Wiary pomoc podaj,
Bym przez wszystkie noce, dnie
Chwalił Pana Boga.

Boże, święta Barbara, męczennica...

Boże, święta Barbara, męczennica, dochowała wierności Tobie aż do śmierci, za jej wstawiennictwem broń nas od wszelkich niebezpieczeństw i w godzinie śmierci umocnij nas sakramentem Ciała i Krwi Twojego Syna. Który żyje i króluje na wieki wieków. Amen.

Święta Barbaro, któraś zostawiła Kościołowi świetlany przykład czystości i męstwa...

Święta Barbaro, któraś zostawiła Kościołowi świetlany przykład czystości i męstwa, wstaw się za nami do Boga, abyśmy przez Twoje zasługi otrzymali pomoc we wszystkich potrzebach oraz obronę we wszystkich niebezpieczeństwach. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen. Święta Barbaro, módl się za nami.

Litania do św. Barbary

Kyrie eleison! Chryste eleison! Kyrie eleison!
Chryste, usłysz nas, Chryste wysłuchaj nas!
Ojcze z nieba Boże, zmiłuj się nad nami!
Synu Odkupicielu świata Boże!
Duchu Święty Boże!
Święta Maryjo, módl się za nami!
Święta Barbaro
Święta Barbaro, panno i męczennico
Święta Barbaro, oblubienico Chrystusowa
Święta Barbaro, bezbożnego ojca pobożna córko
Święta Barbaro, różo między cierniem bałwochwalstwa
Święta Barbaro, ozdobo swojego narodu
Święta Barbaro, wyznawczyni i chwało Krzyża świętego
Święta Barbaro, wielka czcicielko Najświętszego Sakramentu
Święta Barbaro, szafarko Niebieskiego Pokarmu
Święta Barbaro, patronko umierających
Święta Barbaro, we własnym domu prześladowana
Święta Barbaro, w odosobnieniu z Bogiem przestająca
Święta Barbaro, przez własnego ojca zamordowana
Święta Barbaro, nad złem i przemocą tryumfująca
Święta Barbaro, pełna Bożego pokoju
Święta Barbaro, opiekunko ubogich
Święta Barbaro, przed wieczną karą chroniąca
Święta Barbaro, kielich zbawienia niosąca
Święta Barbaro, przewodniczko w drodze do nieba
Święta Barbaro, nadziejo grzeszników
Święta Barbaro, wspomożycielko konających
Święta Barbaro, na sądzie ostatecznym patronko
Święta Barbaro, zawsze wierna Bogu
Święta Barbaro, w cierpieniach czyśćcowych ochłodę niosąca
Święta Barbaro, w wiecznej chwale królująca
Abyśmy od wszelkiego zła uwolnieni byli, przyczyń się za nami!
Aby w rodzinach naszych zgoda panowała
Abyśmy od nagłej a niespodziewanej śmierci zachowani zostali
Abyśmy bez pojednania z Bogiem z tego świata nie zeszli
Abyśmy ulgi w cierpieniach doznawali
Abyśmy zbawienną cierpliwość w utrapieniach zachowali
Abyśmy łaskę wytrwania ostatecznego otrzymali
Abyś nam w godzinę śmierci z pomocą przyjść mogła
Abyś nam zbawienie wieczne wyprosić mogła
Przez zasługi twoje, przyczyń się za nami!
Przez okrutne męczeństwo twoje
Przez bohaterską śmierć twoją
Przez chwałę twoją

Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, przepuść nam Panie!
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, wysłuchaj nas Panie!
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami!

K. Módl się za nami, święta Barbaro!
W. Abyśmy się stali godnymi obietnic Chrystusowych.

Módlmy się!
Panie, niech wstawiennictwo świętej Barbary, dziewicy i męczennicy, broni nas od wszelkich przeciwności i wyjedna nam przy końcu życia łaskę prawdziwej pokuty, szczerej spowiedzi i przyjęcie Najświętszego Sakramentu Ciała i Krwi Pana naszego Jezusa Chrystusa. Który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg przez wszystkie wieki wieków. Amen.

Przysłowia polskie
„Św. Barbara po wodzie, Boże Narodzenie po lodzie.”
„Jeśli w św. Barbarę gęś po stawie chodzi, to w Boże Narodzenie pływać się po nim jej godzi.”
„Kiedy św. Barbarę mróz, sanie na piec włóż.”
„Barbara święta o górnikach pamięta.”

Pieśń górników do św. Barbary
"Ty, która w ziemi łonie dajesz górnikom bezpieczne schronienie
Usłysz Barbaro, Ty wielka, wiernego górnika słowo.
Do ciężkiej pracy zjeżdżamy na dół ciemnym szybem,
O zechciej nas uchronić w głębokiej górniczej nocy!
Chroń nas przed przygnieceniem przez skały, przed grożącym nam śmiercią płomienistym wybuchem metanu i wyrwij nas w potrzebie.
Ty, która jesteś nasza ochroną w walce z duchami głębi.
Pomóż nam także dzisiaj opanować zaczepki złych nieprzyjaciół.
I wybijaj godzinę odpoczynku, codziennego wyjazdu na górę,
Aby z wiernych ust móc pozdrowić Cię radosnym „Szczęść Boże”.